Pomyśl i włącz się

Narasta problem braku skuteczności ochrony bałtyckich zasobów morświnów, jedynego gatunku walenia żyjącego w naszym morzu. Nauka w zasadzie zrobiła już wystarczająco dużo, aby zrządzający eksploatacją morza wdrożyli w życie zalecane metody, które zredukują śmiertelności tych zwierząt. Postępu nie ma. Rząd nie bardzo chce wziąć odpowiedzialność za stan jaki mamy. Nie realizuje zaleceń jaki zgłaszają międzynarodowe fora ratyfikowanych przez Polskę konwencji i porozumień. Próby podejmowane przez Ministerstwo Środowiska rozbijają się o obojętność innych resortów, których działalność na morzu obniża jakość warunków życia gatunku w Bałtyku lub wręcz bezpośrednio decyduje o jego życiu lub śmierci.

Nadchodzi pora na większą aktywność obywatelską na tym polu. Niemal każdy może się włączyć w tworzenie planów ochrony dla tego gatunku i obszarów, które on zasiedla. O tym że jest to obowiązkiem Państwa zaświadcza międzynarodowe i krajowe prawo.
Nie odrobiona „praca domowa” czeka …

(fragment z przygotowywanego „Planu ochrony morświna” ¹)

W Unii Europejskiej obowiązuje Dyrektywa Rady Europy 92/43/EEC z dnia 21 maja 1992r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – tzw. Dyrektywa siedliskowa. Jako ujęty w załącznikach Dyrektywy, morświn jest tzw. gatunkiem mającym znaczenie dla Wspólnoty. Środki podejmowane zgodnie z dyrektywą mają na celu zachowanie lub odtworzenie właściwego stanu ochrony tych gatunków w poszczególnych regionach biogeograficznych. Ponieważ Morze Bałtyckie jest traktowane jako odrębny region, celem wynikającym z dyrektywy jest w szczególności osiągnięcie właściwego stanu ochrony morświna w Bałtyku, a nie tylko w całym zasięgu występowania tego gatunku.

Organy władzy, administracyjne i sądowe państw członkowskich obowiązane są, w granicach swoich kompetencji, uczynić wszystko co możliwe dla osiągnięcia tego celu i dla zapewnienia skuteczności przytoczonym poniżej wymogom dyrektywy. Właściwy stan ochrony gatunku, którego osiągnięcie w każdym z regionów biogeograficznych Unii jest celem Dyrektywy, to stan w którym:

– dane o dynamice liczebności populacji rozpatrywanych gatunków wskażą, że same utrzymują się w skali długoterminowej jako trwały składnik swoich siedlisk przyrodniczych;
– naturalny zasięg gatunków nie zmniejsza się ani nie ulegnie zmniejszeniu w dającej się przewidzieć przyszłości
– istnieje i prawdopodobnie będzie istnieć siedlisko wystarczająco duże, aby utrzymać swoje populacje przez dłuższy czas.

Na podstawie art. 11 dyrektywy, Państwa Członkowskie obowiązane są do nadzoru nad stanem ochrony gatunku (monitoringu), a na podstawie art. 17 – do raportowania tego stanu w odstępach sześcioletnich (tj. w latach 2007, 2013 i 2019). Na użytek raportowania stan uznaje się za właściwy, gdy zasięg gatunku nie jest pomniejszony w stosunku do zasięgu referencyjnego, populacja nie zmniejsza się i ma właściwą strukturę, siedlisko gatunku jest odpowiedniej jakości i wielkości, perspektywy ochrony gatunku są korzystne.

Dyrektywa siedliskowa jest podstawą programu Natura2000 mającego na celu utworzenie w krajach Unii Europejskiej² wspólnego systemu obszarów chronionych (Special Areas of Conservation, SACs – specjalne obszary ochrony). Morświn znajduje się na liście gatunków II Załącznika Dyrektywy i z tego względu jest jednym z gatunków, dla których Państwa Członkowskie zobowiązane są utworzyć specjalne obszary ochrony, aby ostatecznie przyczynić się do stworzenia spójnej ekologicznej sieci obszarów chronionych w obrębie Unii. Obszary te są przez poszczególne Państwa Członkowskie proponowane do akceptacji Komisji Europejskiej, która zatwierdza je w drodze decyzji jako tzw. obszary mające znaczenie dla Wspólnoty. Od chwili zgłoszenia obszaru Komisji, państwa są obowiązane zapewnić, że walory dla których obszar jest zgłaszany, nie zostaną utracone. Od chwili zatwierdzenia przez Komisję, Państwa Członkowskie są obowiązane zapewnić uniknięcie na tych obszarach jakiegokolwiek pogorszenia stanu siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, ak również uniknięcie znaczącego niepokojenia i innego zaburzania naturalnego funkcjonowania gatunków, dla których zostały wyznaczone takie obszary.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczy to także kontynuacji działalności prowadzonej w obszarze jeszcze przed jego wyznaczeniem – może być kontynuowana, o ile nie pogarsza stanu siedlisk ani nie zagraża gatunkom, dla których wyznaczono obszar. Każdy plan lub przedsięwzięcie, które nie jest bezpośrednio związane lub konieczne do ochrony obszaru terenu³, ale które może na nie w istotny sposób oddziaływać, zarówno oddzielnie, jak i w połączeniu z innymi planami ub przedsięwzięciami (tzw. oddziaływanie skumulowane), podlega odpowiedniej ocenie jego skutków na środowisko z punktu widzenia celów ochrony przedmiotowego obszaru.

W świetle wniosków wynikających z tej oceny oraz bez uszczerbku dla przepisów ust. 4 właściwe władze krajowe wyrażają zgodę na ten plan lub przedsięwzięcie dopiero po upewnieniu się, że nie wpłynie ono niekorzystnie na dany obszar oraz, w stosownych przypadkach, po uzyskaniu opinii całego społeczeństwa.

W ciągu najpóźniej 6 lat od zatwierdzenia przez Komisję jako obszary mające znaczenie dla Wspólnoty, Państwa Członkowskie są obowiązane wyznaczyć obszary wiążącym aktem prawa krajowego jako tzw. specjalne obszary ochrony, jednocześnie planując i rozpoczynając wdrożenie na nich koniecznych środków ochronnych odpowiadających ekologicznym wymaganiom typów siedlisk przyrodniczych wymienionych w załączniku I, lub gatunków wymienionych w załączniku II żyjących na tych obszarach, obejmujących odpowiednie plany zarządzania/ ochrony opracowane specjalnie dla tych terenów, bądź zintegrowane z innymi planami rozwoju oraz odpowiednie środki ustawowe, administracyjne lub kontraktowe.

W Polsce morświn jest przedmiotem ochrony w czterech obszarach Natura 2000 mających znaczenie dla Wspólnoty: Zatoka Pucka i Półwysep Helski PLH220032, Ostoja Słowińska PLH220023, Ostoja na Zatoce Pomorskiej PLH990002 oraz Wolin i Uznam PLH320019.

Morświn znajduje się również w Załączniku IV, który wymienia gatunki roślin i zwierząt ważnych dla Wspólnoty, które wymagają ścisłej ochrony w całym ich zasięgu, a nie tylko na wybranych obszarach. Wymagane jest ustanowienie rygorystycznego systemu ścisłej ochrony gatunku, który zabraniałby: jakichkolwiek form celowego chwytania lub zabijania okazów tych gatunków dziko występujących, celowego niepokojenia tych gatunków, w szczególności podczas okresu rozrodu, wychowu młodych i migracji, nawet nieumyślnego pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu lub odpoczynku.

Na podstawie art. 12 ust 4 dyrektywy, Państwa Członkowskie są obowiązane wprowadzić także system monitorowania niezamierzonego odławiania lub uśmiercania gatunków z załącznika IV i w razie potrzeby, podjąć konieczne badania i środki ochronne, aby zapewnić, że niezamierzone odławianie nie ma znacząco negatywnego oddziaływania na populację tych gatunków. Komisja Europejska podkreśla⁴, że obowiązek ten dotyczy w szczególności przyłowów waleni. (…).

Mając na myśli powyższe przepisy i związane z nimi zalecenia, należy z dużą uwagą podjeść do wysiłku jaki czeka nas w najbliższym roku. Urzędy Morskie w Szczecinie i Gdyni oraz nadmorskie Parki Narodowe – Woliński i Słowiński ogłoszą wkrótce konsultacje na temat ochrony obszarów morskich za które odpowiadają. Plany te będą uwzględniać problemy morświnów w nich żyjących. Urząd Morski w Szczecinie przewiduje w następnym roku ok. 6 (łącznie) spotkań konsultacyjnych dla obszaru „Zatoka Pomorska” (kod obszaru PLB990003) oraz dla obszaru „Ostoja na Zatoce Pomorskiej” (PLH990002). Spotkania odbędą się w okresie od marca lub kwietnia do września lub października 2013 r.

Wszelkie uwagi do projektów planów ochrony można składać na adres Urzędu Morskiego w Szczecinie. Szczegółowe informacje dostępne są na stronie http://www.natura2000ums.eu/. Urząd Morski w Gdyni przewiduje konsultacje społeczne w formie warsztatów, 5 spotkań dla obszaru Natura 2000 „Zatoka Pucka i Półwysep Helski” (kod obszaru PLH 220032). Spotkania planuje się w okresie 15 styczeń 2013r. – 15 styczeń 2014r. Wszelkie uwagi do projektów planów ochrony można składać na adres:

Urząd Morski w Gdyni
ul. Chrzanowskiego 10
81-338 Gdynia

lub drogą elektroniczną na adres: planyochrony@umgdy.gov.pl,  a także na adres Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gdańsku i Olsztynie. Bieżące informacje o projekcie dostępne są na stronie internetowej Urzędu Morskiego w Gdyni⁵.

Słowiński Park Narodowy planuje sporządzenie takiego planu ochrony dla parku narodowego, uwzględniając potrzeby obszaru „Ostoja Słowińska” (PLH220023). Podobne spotkania będą organizowane przez Woliński Park Narodowy dla obszaru „Wolin i Uznam” (PLH320019).

Będą zatem możliwości wykazania się wolą działania na rzecz uratowania bałtyckich morświnów przed zagładą. Jest jeszcze trochę czasu, aby pomyśleć co możemy pożytecznego w tej sprawie zrobić.

Krzysztof E. Skóra