Plan ochrony ASCOBANS

PLAN ODTWORZENIA BAŁTYCKIEJ POPULACJI MORŚWINA (“Plan z Jastarni”)

ASCOBANS Bonn, lipiec 2002r.
Stacja Morska IO UG Hel, styczeń 2003r.
(wersja robocza tłumaczenia na język polski)

Od Sekretariatu

Warsztaty pod egidą ASCOBANS, których celem było opracowanie projektu planu odtworzenia bałtyckiej populacji morświna, odbyły się w dniach 9-11 stycznia 2002 roku w Jastarni w Polsce. W oparciu o wyniki warsztatów i późniejsze dyskusje drogą korespondencji elektronicznej, prowadzący warsztaty dr Randall R. Reeves opracował projekt przedstawiony na IX posiedzeniu Komitetu Doradczego ASCOBANS (10-12 czerwca 2002 roku, Hindas, Szwecja).
Komitet Doradczy ustalił ostateczną wersję planu ¹.

ASCOBANS
PLAN ODTWORZENIA POPULACJI MORŚWINA W MORZU BAŁTYCKIM

1. Sformułowanie problemu

Morświn (Phocoena phocoena) występuje na dużych obszarach wód szelfowych w północnej strefie umiarkowanej Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Spokojnego oraz w niektórych morzach pół-zamkniętych (np. w Morzu Czarnym i Morzu Bałtyckim). Mimo, iż jako gatunek jest wciąż liczny, przynajmniej w porównaniu do wielu innych waleni, np. wielorybów, delfinów i pozostałych gatunków morświnów, morświn ten w dużym stopniu zaniknął na niektórych obszarach swojego występowania, między innymi w sposób bardzo zauważalny w Morzu Bałtyckim. Możliwe przyczyny spadku liczebności bałtyckiej populacji morświna to: połowy komercyjnych tego walenia, które miały miejsce w przeszłości (Kinze, 1995), okresowa katastrofalna śmiertelność spowodowana zalodzeniem podczas ostrych zim (Johansen, 1929 i Bondesen, 1997, obaj cytowani przez Teilmanna i Lowry’ego, 1996; Hanstrom, 1960, cytowany przez Berggrena, 1994; Lindroth, 1962) i różnorodna degradacja siedlisk (np. poprzez zanieczyszczenia, hałas, spadek ilości lub jakości pożywienia; por. Teilmann i Lowry, 1996). Jednakże jakiekolwiek byłyby jeszcze inne tego przyczyny, jest bardzo prawdopodobne, że główną rolę w redukcji liczby morświnów do ułamka liczebności populacji obserwowanej w tym regionie w przeszłości odgrywa przypadkowa śmiertelność tych zwierząt w sprzęcie połowowym i, że obecnie czynnik ów uniemożliwia restytucję  gatunku. Przypadki zaplątania się morświnów w łososiowe pławnice (sieci dryfujące) i denne sieci skrzelowe (na dorsza i inne gatunki przydenne) zdarzają się w wielu częściach Bałtyku (np. Lindroth, 1962; Skóra i in. 1998; Christensen 1991; Skóra 1991; Berggren 1994; Kock i Benke, 1996) i dlatego wspomniane typy sprzętu połowowego są głównym przedmiotem rozważań na temat przeszkód stojących na drodze do odtworzenia bałtyckiej populacji tych waleni.

2. Cele

Tymczasowym celem określonym przez ASCOBANS jest odtworzenie populacji morświna w Morzu Bałtyckim do co najmniej 80% poziomu pojemności środowiska. Berggren i in. (2002) włączyli ten tymczasowy cel do modelu PBR ², uzyskując szacunkowy roczny „limit śmiertelności” na poziomie tylko jednego lub dwóch osobników w badanej części Morza Bałtyckiego (patrz niżej, Sekcja 4). Inaczej mówiąc, ich analiza wykazała, że osiągnięcie liczebności populacji na poziomie przyjętego celu tymczasowego, czyli 80% poziomu pojemności środowiska, jest możliwe po redukcji przyłowów w tej części Bałtyku  do dwóch lub mniej morświnów rocznie (dla porównania aktualny szacunkowy, minimalny poziom przyłowów wynosi siedem; Berggren i in., 2002). Dlatego celem niniejszego planu odtworzenia populacji jest: (1) natychmiastowe wdrożenie środków zapobiegawczych w celu zmniejszenia liczby przyłowów do dwóch lub mniej osobników rocznie w części Bałtyku badanej w 1995 roku; (2) możliwie szybkie powiększenie stanu wiedzy w odnośnych kluczowych dziedzinach; oraz (3) uściślenie ilościowych celów planu w miarę pozyskiwania nowych informacji o stanie populacji, przyłowach i innych zagrożeniach.

3. Wprowadzenie

Niniejszy plan restytucji jest wynikiem współpracy zorganizowanej pod auspicjami ASCOBANS. Stanowi on zwieńczenie szeregu inicjatyw i spotkań naukowych jakie miały miejsce w ciągu kilku ostatnich lat. Strony ASCOBANS przyjęły w 1997 roku, podczas II Spotkania Stron w Bonn (MOP2),  Rezolucję w Sprawie Przyłowu Małych Waleni, w której zaproszono strony porozumienia i państwa ze strefy obszaru oddziaływania porozumienia ³ do „opracowania (do roku 2000) planu restytucji morświna w Morzu Bałtyckim, którego jednym z elementów powinno być zidentyfikowanie rodzajów działalności człowieka stanowiących  potencjalne zagrożenie dla odtworzenia populacji tego gatunku w Bałtyku”. Zaproszenie to zostało powtórzone w 2000 roku  podczas III Spotkania Stron w Bristolu, a w Trzyletnim Planie Działalności ASCOBANS na lata 2001-2003 zamieszczono wymóg zorganizowania i przeprowadzenia warsztatów dotyczących opracowania takiego planu.

Na prace przygotowawcze złożyły się głownie obrady Bałtyckiej Grupy Dyskusyjnej ASCOBANS (ABDG), której raport (ABDG 2001) rozpatrzono podczas VIII Spotkania Komitetu Doradczego ASCOBANS w kwietniu 2001 roku w Nymindegab w Danii. Spotkanie w Nymindegab zaowocowało również sformułowaniem zakresu prac na warsztaty dotyczące planu odtworzenia populacji, które odbyły się w dniach 9-11 stycznia 2002 roku w Jastarni w Polsce. O ile ABGD była małą grupą składającą się wyłącznie z naukowców, to w warsztatach w Jastarni uczestniczyło 40 osób z dziesięciu krajów, przedstawicieli rybołówstwa, grup ekologicznych, ministerstw, konwencji międzynarodowych oraz instytucji publicznych i prywatnych z sześciu Bałtyckich Państw Strefy Porozumienia. Warsztaty zostały sfinansowane wspólnie przez rząd Danii (Duńska Współpraca na rzecz Środowiska w Europie Wschodniej – DANCEE) i ASCOBANS. Gospodarzem warsztatów był ASCOBANS wraz z Fundacją Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego (FRUG) i Stacją Morską w Helu.

Szwedzka Agencja Ochrony Środowiska i Szwedzki Zarząd Rybołówstwa, przy wsparciu finansowym Nordyckiej Rady Ministrów, zorganizowały wcześniej spotkanie przygotowawcze przedstawicieli agencji środowiskowych i organizacji rybackich z Danii, Finlandii i Szwecji, w którym wzięli udział zaproszeni eksperci. Spotkanie to odbyło się w październiku 2001 roku w Kolmarden w Szwecji.Potrzeba stworzenia planu odtworzenia bałtyckiej populacji morświna była od dłuższego czasu dostrzegana nie tylko przez ASCOBANS, ale także przez inne organizacje międzynarodowe. Komitet Naukowy Międzynarodowej Komisji Wielorybniczej (IWC ⁴ ) – pomimo, że nie zajmuje się doradztwem dotyczącym małych waleni – wielokrotnie stwierdzał, że bałtyckie „stado” morświnów maleje i jest zagrożone oraz, że istnieje potrzeba zapewnienia obszerniejszej i lepszej informacji o przyłowach, liczebności i identyfikacji stad (Donovan i Bjorge, 1995; IWC 1996, 1997, 1998).

W 1996 roku, Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) określiła morświna występującego w Bałtyku jako populację o lokalnym zasięgu geograficznym, która jest „wrażliwa”, co oznacza, że ocenia się ją jako narażoną na wysokie ryzyko wyginięcia w perspektywie średnioterminowej (IUCN 1996). W marcu 1998 roku, Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Morza Bałtyckiego (Komisja Helsińska, czyli HELCOM) zaleciła, aby Państwa-Strony Konwencji Helsińskiej przyznały „najwyższy priorytet” dążeniu do unikania przyłowów i poprawie stanu wiedzy dotyczącej morświna bałtyckiego oraz rozważyły ustanowienie obszarów ochronnych dla tego gatunku. HELCOM również aktywnie wspierał koncepcję planu restytucji morświna bałtyckiego (np. pismo przewodniczącego HELCOM z dnia 15 grudnia 1999 roku do przewodniczącego Międzynarodowej Komisji Rybołówstwa Morza Bałtyckiego; wnioski z Drugiej Narady Grupy HELCOM HABITAT w dniach 21-25 maja 2001 roku w  Siguldzie na Łotwie, por. Raport 6.17 i Aneks 7).

4. Status populacji

Podobnie jak w przypadku innych małych populacji, zamieszkujących duże obszary i występujących w małym zagęszczeniu, naukowa ocena stanu populacji morświna w Bałtyku jest niezmiernie trudna. Szacunki liczebności tego gatunku i wielkości jego przyłowów są nieprecyzyjne, ponieważ ich dokładność zależy przede wszystkim od liczby obserwacji i stwierdzonych przyłowów w połączeniu z nakładem połowowym i w odniesieniu do wielkości akwenu lub floty rybackiej. W podobny sposób liczba dostępnych próbek tkanek stanowi o wartości genetycznych analiz struktury populacji. Niepewność danych jest nieodłączną cechą zarządzania małymi populacjami i wymaga zachowania reguły przezorności w procesach podejmowania decyzji (Taylor i Gerrodette, 1993).

Analizy morfologiczne, genetyczne i inne wykazały, że całość północno-atlantyckiej populacji morświna występuje jako seria względnie odrębnych pod-populacji lub stad (np. Andersen i in. 2001), z których co najmniej jedno występuje w Bałtyku (np. Tiedemann i in., 1996; Wang i Berggren 1997; Borjesson i Berggren 1997). Jednakże znaleziono i zbadano relatywnie mało okazów morświna z Bałtyku Właściwego, tj. na wschód od grzbietów podwodnych Darss i Limnhamn (patrz IEC 2000b), i chociaż znalezione tam zwierzęta różnią się od osobników występujących w cieśninach Skagerrak i Kattegat (Tiedemann i in., 1996; Borjesson i Berggren 1997; Wang i Berggren 1997; Berggren 1999; Huggenberger, 1999), relacje pomiędzy stadami w Cieśninach Duńskich, zatokach Kilońskiej i Meklemburskiej, a tymi z Bałtyku Właściwego pozostają niejednoznaczne (por. mapę – Załącznik 2).

Badania terenowe ograniczają się do obserwacji lotniczych części Bałtyku południowego i zachodniego zrealizowanych w 1995 roku (Heide-Jorgensen i in., 1992; Hiby i Lovell 1996) oraz  rozpoznania (wizualnego i akustycznego) przeprowadzonego w 2001 roku z wykorzystaniem statku na polskich wodach przybrzeżnych (P.Berggren, inf. własna). Mimo, iż duży spadek liczebności morświnów w odniesieniu do danych historycznych został ogólnie potwierdzony (np. Donovan i Bjorge, 1995; IWC 1996, 2000), nie istnieją wiarygodne szacunki liczebności populacji „historycznej” (prawdopodobnie co najmniej kilka tysięcy osobników). Jedyne dane szacunkowe obecnej liczebności pochodzą z obserwacji lotniczych przeprowadzonych przez Hiby’ego i Lovella (1996) i są następujące: 599, CV ⁵ = 0,57, 95 % PU 200-3.300 dla obszaru 43.000 km², który  odpowiada pod-rejonom ICES nr 24 i 25 bez korytarza o szerokości 22 km przy polskim wybrzeżu; oraz 817, CV=0,48, 95%PU 300-2.400 dla zatok Kilońskiej i Meklemburskiej na Bałtyku zachodnim. Brak niezależnego programu obserwacji na statkach rybackich (observer programme) oraz spójnych i wyczerpujących danych o działalności rybackiej, uniemożliwia ściślejsze oszacowanie poziomów przyłowów.

Sytuacja, która aktualnie zaistniała na Bałtyku nie jest prosta. Przy wyjątkowo niskim zagęszczeniu populacji morświnów, zwierzęta te są rzadko widywane lub łowione przez rybaków. Zatem, w świetle swoich własnych doświadczeń, rybacy widzą siebie w roli kozła ofiarnego i odrzucają zarzuty stawiane przez naukowców i obrońców przyrody, że przyłowy stanowią poważne zagrożenie dla populacji morświna. Jeżeli jednak przyłowy – jak uważa wielu zainteresowanych – stanowią główny czynnik przyczynowy spadku liczebności populacji morświna, perspektywa jej odtworzenia będzie niewielka dopóty, dopóki prawdopodobieństwo przyłowu pojedynczego morświna nie zostanie znacznie obniżone. Dlatego bez zmniejszenia przyłowów morświny pozostaną rzadkim gatunkiem (a to powoduje trudności w uzyskaniu dokładniejszych szacunków liczebności), ich przyłowy będą niewielkie (to z kolei utrudnia oszacowanie śmiertelności zwierząt) i rybacy nadal nie będą wierzyć w hipotezę, że przyłowy stanowią problem w ochronie morświna.

Pomimo ogólnej złej jakości dostępnych danych, istnieją wystarczające dowody na to, by twierdzić, że obecnie morświny występują znacznie rzadziej w Bałtyku niż w przeszłości oraz, że największy spadek liczebności miał miejsce pomiędzy połową a końcem dwudziestego wieku (np. Skóra i in., 1998; Breggren 1994 i Arrhenius, 1995). Istnieją również wystarczające dowody, by twierdzić, że przyłowy odgrywają ważną rolę nie tylko w spadku liczebności populacji morświna, ale także w hamowaniu jej odtworzenia w Bałtyku (np. Skóra i in., 1998; Breggren, 1994; Kock i Benke, 1996; Teilman i Lowry, 1996; Breggren i in., 2002). Bałtycka Grupa Dyskusyjna ASCOBANS stwierdziła, a warsztaty w Jastarni potwierdziły, że: (1) dostępne dowody (szacunki liczebności populacji, poziomy przyłowów, identyfikacja stad) jasno wskazują, że populacja ta jest poważnie zagrożona; oraz (2) w trybie pilnym, należy podjąć wszelkie dostępne działania aby możliwie szybko  zredukować przyłowy morświna do zera. Spośród czynników, które potencjalnie przyczyniają się do spadku liczebności populacji morświna w Bałtyku, takich jak zmienność klimatu, zanieczyszczenia i zmienione warunki ekologiczne, przyłowy stanowią przypuszczalnie jedyny czynnik, dla którego pozytywne skutki działań naprawczych byłyby natychmiastowe i jednoznaczne.

5. Zalecenia restytucyjne

Na plan ASCOBANS, mający na celu restytucję morświna w Morzu Bałtyckim, składają się następujące zalecenia:

A. Obniżenie przyłowów

Wnioskiem osiągniętym przez Bałtycką Grupę Dyskusyjną ASCOBANS jak i podczas warsztatów w  Jastarnii było stwierdzenie, że priorytetem w planie restytucji morświna bałtyckiego jest redukcja przyłowów oraz, że działania zmierzające do osiągnięcia tego celu należy podjąć natychmiast. Dotychczasowe doświadczenia wskazują, że strategie zmniejszania przyłowów nie powinny opierać się na pojedynczej metodzie naprawczej, ale raczej winny zawierać podejścia wielostronne w celu uniknięcia niepewności wyniku działania naprawczego, związanej z zastosowaniem pojedynczej metody (Read 2000). Kluczowym punktem we wszystkich niżej wymienionych zaleceniach dotyczących obniżenia przyłowów jest potrzeba głębokiego zaangażowania rybaków i ich przedstawicieli w procesy wdrożeniowe. Priorytetem powinno być rutynowe uczestnictwo rybaków i ich przedstawicieli w dyskusjach i procesach decyzyjnych mających znaczenie dla podstaw ich egzystencji.

Kolejny ważny warunek to założenie, że całe Morze Bałtyckie nie jest systemem homogenicznym i dlatego stosowanie identycznych  środków zapobiegania  przyłowom, w tym samym okresie czasu i na wszystkich obszarach prawdopodobnie nie będzie właściwe. Jednakże główną przeszkodą w ukierunkowaniu działań pod względem czasu i obszaru ich stosowania jest brak wiedzy o rozkładzie przestrzennym, przemieszczaniu się, względnej liczebności populacji i wykorzystaniu siedlisk przez morświna w Bałtyku.

Należy podkreślić, że pomimo braku jednomyślności co do sposobu redukcji przyłowów, zgodnie stwierdzono, że morświny mogą zniknąć z Bałtyku jeżeli nie zostaną podjęte szybkie działania w celu redukcji poziomu przyłowów. Na jednym biegunie znajdują się ci, którzy twierdzą, że jedynym skutecznym i przyjaznym dla środowiska sposobem ograniczenia przyłowów do poziomu równego lub poniżej PBR, jest duża redukcja nakładu połowowego „wysokiego ryzyka”, natomiast na przeciwległym biegunie są ci, którzy sądzą, że w horyzoncie krótkoterminowym częścią strategii obniżania przyłowów powinno być stosowanie akustycznych urządzeń odstraszających, pomimo związanych z nimi niepewności i skutków ubocznych. Obydwa punkty widzenia – w możliwym zakresie – znalazły swoje odbicie w opracowanym planie.

a. Redukcja nakładu połowowego w wybranych rodzajach rybołówstwa.

Najbardziej skutecznym sposobem zmniejszenia przyłowów jest redukcja lub eliminacja nakładu połowowego, o którym wiadomo, że wiąże się z zastosowaniem sprzętu charakteryzującego się wysokim prawdopodobieństwem tego typu zdarzeń (Read 2000). Dlatego zaleca się Państwom regionu bałtyckiego podjęcie środków ograniczających połowy z wykorzystaniem pławnic i dennych sieci skrzelowych na Bałtyku. Należy podkreślić, że pojęcie “nakład  połowowy” obejmuje zarówno ilość wykorzystywanych sieci, jak i czas, w którym sieci te pozostają w wodzie („okres mokry”; ang. soak time). Wymaga również podkreślenia fakt, że redukcja kwot połowowych i/lub zdolności połowowej nie jest równoznaczna z redukcją nakładu połowowego i dlatego nie można założyć, że zmniejszenie kwot połowowych lub redukcja floty rybackiej na pewno doprowadzi do redukcji przyłowów morświna. Należy popierać ograniczenie nakładu połowowego – powodowane obawami o wyczerpanie się zasobów ryb lub innymi problemami dotyczącymi ekosystemów – zwłaszcza wówczas, gdy takie ograniczenia dotyczą rybołówstwa powodującego śmierć morświnów (np. pławnice i denne sieci skrzelowe) i odbywającego się na akwenach, w których stwierdzono obecność tych waleni lub co do których przypuszcza się, że są one tam obecne. W działaniach ograniczających należy oczywiście koncentrować się na sprzęcie wysokiego  ryzyka i na akwenach często odwiedzanych przez morświny.

Jakkolwiek można mieć pewne wątpliwości dotyczące zarówno określenia sprzętu połowowego wysokiego ryzyka, jak i miejsc  o dużej częstotliwości pojawiania się morświnów, to użytecznym punktem wyjścia do określenia okoliczności wysokiego ryzyka są udokumentowane lokalizacje i daty przyłowów (patrz sekcja 5A iii). Jednym z elementów efektywnego nakładu połowowego na Bałtyku jest porzucony sprzęt rybacki („sieci-widma”). Dlatego usuwanie „sieci-widm” będzie oznaczać redukcję nakładu połowowego (i potencjalnie obniżenie przyłowów morświna) bez naruszania wydajności połowowej. Zagadnienie to należy poważnie rozważyć z całą powagą.

b. Odejście od metod połowowych wykorzystujących sprzęt, o którym wiadomo, że wiąże się z wysokim ryzykiem przyłowu morświna (np. pławnice i denne sieci skrzelowe) na rzecz sprzętu alternatywnego, uważanego za mniej szkodliwy.

Jednym ze sposobów podtrzymania rybołówstwa przy jednoczesnym zmniejszeniu przyłowów morświnów jest przejście na sprzęt rybacki mniej zagrażający temu gatunkowi. Dlatego zaleca się bezzwłoczne podjęcie prób z pułapkami rybackimi (samołówkami), więcierzami i sznurami haczykowymi, z długoterminowym celem zastąpienia nimi sieci skrzelowych w połowach dorsza, zwłaszcza na akwenach, o których wiadomo lub przypuszcza się, że często przebywają w nich morświny. Opracowanie i wprowadzenie sprzętu zastępczego do połowów dorsza na Bałtyku należy traktować jako cel o wysokim priorytecie. Należy koordynować prace nad rozwojem takiego sprzętu w Państwach Strefy, a jego wdrażanie powinno rozpocząć się natychmiast po wykazaniu opłacalności. Ważnym założeniem przy określaniu opłacalności jest to, że poziomy połowów mogą być niższe, ale ich jakość (a zatem wartość jednostkowa) wyższa – zwłaszcza w przypadku połowów ryb w pułapki i więcierze zamiast w sieci skrzelowe.

Oprócz proponowanych zmian w metodach połowów dorsza, korzystna byłaby możliwość zastąpienia pławnic w połowach łososia taklami lub innymi alternatywnymi metodami  połowowymi. Od początku 1992 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych wprowadziła ogólnoświatowy zakaz wielkoskalowego stosowania pławnic na morzach otwartych, a od stycznia 2002 roku UE wycofała wszystkie pławnice do połowu większości gatunków pelagicznych. Jednakże przepisy dotyczące Morza Bałtyckiego nadal pozwalają stosować pławnice.Przejście z pławnic na sprzęt obarczony mniejszym ryzykiem z pewnością byłoby korzystne dla morświnów i dlatego zaleca się poważne rozważenie zastąpienia tych sieci na akwenach, na których zdarzają się przyłowy lub gdzie mogłyby one wystąpić. Wszystkie tego typu zmiany wymagałyby rozważenia w porozumieniu z właściwymi organami gospodarki rybackiej. Należy również podkreślić, że wszelkie zmiany w sprzęcie połowowym podejmowane na rzecz morświna (np. zastępowanie pławnic taklami) należy rozpatrywać w świetle niepożądanych skutków dla poławianego gatunku ryb (np. połowy niewymiarowego łososia) oraz dla innej fauny i flory (np. ptaków morskich).

c.  Zestawienie standardowych danych o nakładzie połowowy.

O ile po wszelkiej redukcji nakładu połowowego (pławnic i dennych sieci skrzelowych) na akwenach, z których korzystają morświny, oczekuje się pewnych korzyści w postaci obniżonych przyłowów, pożądane jest, aby taką redukcją (i innymi formami obniżania przyłowów) objąć przede wszystkim akweny „wysokiego ryzyka”. Identyfikacja takich akwenów zależy co najmniej w części od wiedzy o tym, gdzie, kiedy i z jakim natężeniem odbywają się połowy.

Dlatego zaleca się, aby ASCOBANS zlecił lub spowodował zlecenie przez inne strony, badań kontraktowych mających na celu zestawienie danych o nakładzie połowowym na Bałtyku, przy następujących założeniach.

a) Należy bezzwłocznie przeprowadzić wstępną ocenę w celu określenia źródeł  przedmiotowych danych oraz wskazania osób w państwach strefy, z którymi potrzebna jest współpraca w tym zakresie.

b) Należy zaangażować eksperta w dziedzinie rybołówstwa, mającego kwalifikacje odpowiednie do przeprowadzenia studium, które winno być zakończone w ciągu sześciu miesięcy od daty podpisania kontraktu.

c) Dane jak w Załączniku 1, powinny zostać zestawione dla wszelkich połowów prowadzonych przy użyciu pławnic i dennych sieci skrzelowych (w tym wszelkich połowów włokami ciągnionymi i sieciami trójściennymi – drygawicami), ze szczególnym naciskiem na pod-rejony ICES nr 24, 25 i 26.

d) Istotne jest, aby dane o nakładzie połowowym były podawane w jednostkach standardowych (np. siecio-km.godz.) co oznacza, że zleceniobiorca powinien dokonać odpowiednich konwersji danych.

e) W raporcie powinny zostać zamieszczone dane z ostatnich trzech lat.

f) Opracowanie raportu powinno zostać zakończone, o ile jest to możliwe, przed końcem roku kalendarzowego 2002. Niektóre dane nie będą dostępne, szczególnie te dotyczące mniejszych statków (o długości <10 m)  lub połowów nie-komercyjnych blisko brzegu oraz zakotwiczonych, pływających sieci skrzelowych stosowanych na pewnych akwenach (np. w Zatoce Puckiej) do połowów łososia. W celu uzyskania tych danych niezbędne będzie przeprowadzenie dalszych studiów w poszczególnych krajach oraz zaangażowanie osób zaznajomionych z wymienionymi powyżej zagadnieniami.

Jednakże należy podkreślić, że ani samo studium kontraktowe, ani dalsze studia nie powinny stanowić wymówki usprawiedliwiającej opóźnienie we wdrożeniu innych zaleceń planu restytucji (patrz paragraf 5A iv). Umieszczenie niniejszego zalecenia pod nagłówkiem „Obniżenie przyłowów”, a nie w „Prace badawcze i monitoring” jest umyślne i ma na celu podkreślenie faktu, że powinien istnieć bezpośredni i natychmiastowy związek pomiędzy gromadzeniem danych, a przyszłymi działaniami w celu obniżenia przyłowów. Następnym dokumentem, który powinien zostać bezzwłocznie przygotowany i udostępniony za pośrednictwem ASCOBANS jest krótki raport dotyczące miejsc i czasu udokumentowanych przyłowów morświna na Morzu Bałtyckim.

d. Wdrożenie programu zastosowania odstraszaczy akustycznych (pingerów) w terminie krótkookresowym.

„Pingery”, zwane alarmami lub akustycznymi odstraszaczami, okazały się skuteczne w obniżaniu przyłowów przy użyciu sieci skrzelowych poza Bałtykiem, i wg Read’a (2000), nie są potrzebne dalsze próby przed zastosowaniem tych urządzeń na obszarze ASCOBANS, przynajmniej przy połowach dennymi sieciami skrzelowymi. Uznając, że może zaistnieć kilkuletnie opóźnienie zanim nastąpią niezbędne  redukcje nakładu połowowego i przejście na opisany powyżej sprzęt mniejszego ryzyka, zaleca się wprowadzenie w okresie krótkoterminowym (2-3 lata) obowiązku stosowania odstraszaczy akustycznych na określonych akwenach przy połowach wysokiego ryzyka.

Realizując to zalecenie należało rozważyć szereg zarówno pozytywnych jak i negatywnych zagadnień, które przedstawiono poniżej:

a) Jedną z wad odstraszaczy akustycznych jest to, że ich zastosowanie nie zapewnia zerowych przyłowów i nie gwarantuje redukcji przyłowu do założonego poziomu dwóch lub mniej zwierząt rocznie. Ponieważ jednak jest oczywiste, że Państwa Strefy Bałtyckiej nie zaakceptują natychmiastowej likwidacji połowów pławnicami i dennymi sieciami skrzelowymi, ani też natychmiast nie przejdą na sprzęt alternatywny, wszelkie obniżenie przyłowów, które można osiągnąć w ciągu następnych paru lat poprzez szybkie zastosowanie odstraszaczy akustycznych, niż całkowity brak działania.

b) Drugim problemem jest to, że koszt niezależnego, o właściwej skali, planu prowadzenia obserwacji na statkach (ang. observer programme) w celu monitorowania skuteczności programu (ogólnie traktowanego jako niezbędny komponent programu zastosowania odstraszaczy akustycznych; IWC 2000a; Read 2000) może być wygórowany, zwłaszcza w sytuacji, gdy będzie on konkurował o fundusze z programami opracowania sprzętu alternatywnego itp. (patrz poniżej, punkt d). Brak takiego programu obserwacji oznaczałby, że formalna ocena skuteczności odstraszaczy akustycznych nie byłaby możliwa. I chociaż możliwe jest, aby statki służb nadzoru (np. okręty Straży Przybrzeżnej) wykorzystywały detektory dźwięku w celu monitorowania zgodności z przepisami w zakresie stosowania odstraszaczy akustycznych, problemem oceny skuteczności można zająć się tylko na drodze kosztownego, zakrojonego na dużą skalę programu prowadzenia obserwacji na statkach.

c) Trzeci problem polega na tym, że szeroko zakrojone stosowanie odstraszaczy akustycznych  może wypłoszyć  morświny z ważnych siedlisk (IWC 2000a). Nie ma obecnie dowodów jednoznacznie określających ryzyko zaistnienia takiego zjawiska i dlatego należy je traktować podobnie jak niezerowe przyłowy (patrz punkt a powyżej). Innymi słowy, nieznane ryzyko wyparcia zwierząt należy przyrównać do znanego ryzyka zaplątywania się ich w sieci bez odstraszaczy akustycznych. Badania eksperymentalne prowadzone poza Bałtykiem wskazują, że po usunięciu lub wyłączeniu odstraszaczy akustycznych morświny szybko powracają do obszaru, z którego zostały wcześniej wypłoszone (Lockyer i in., 2001).

d) Na koniec, pełne wdrożenie obowiązku stosowania odstraszaczy akustycznych będzie stanowić inwestycję poważnych środków, co prawdopodobnie uniemożliwi inwestycje w długoterminowe rozwiązania problemu przyłowów (patrz powyżej), ważne prace badawcze (patrz poniżej) i inicjatywy skierowane na rozwój świadomości społeczeństwa (poniżej).

Ponadto wytwórcy odstraszaczy akustycznych będą przypuszczalnie chcieli wykorzystać znaczną liczbę nowych zamówień jako bodziec do zwiększenia swoich zdolności produkcyjnych, pozyskując przez to silną zachętę do promowania przedłużenia stosowania odstraszaczy akustycznych poza „krótki termin” dwóch lub trzech lat. Innymi słowy, bezwładność „krótkoterminowych” programów “pingerowych” może spowodować trudności w ich zastąpieniu przez alternatywne metody połowowe, gdyż będą już funkcjonowały procedury i inwestycje kapitałowe związane z odstraszaczami akustycznymi.

Z tego powodu ważnym jest, aby zachęcać organy zarządzające i przemysł rybny do jednoczesnego angażowania się w wielokierunkowe działania na rzecz rozwiązania problemu przyłowów i realizacji kolejnych etapów długoterminowej strategii opisanej w tekście niniejszego planu restytucji.

Uwzględniając powyższe rozważania, zaleca się zastosowanie następującego procesu:

• Przed wprowadzeniem odstraszaczy akustycznych do środowiska bałtyckiego, należy przeprowadzić proste próby modelowe w celu potwierdzenia, że będą one funkcjonować dokładnie tak, jak w innych lokalizacjach. Należy natychmiast podjąć prowadzenie seryjnych pomiarów propagacji dźwięku w wybranych lokalizacji, głębokościach i terminach.

• Największą opłacalność i wydajność osiągnie się, gdy zastosowanie odstraszaczy akustycznych będzie ukierunkowane na akweny/okresy o uznanym największym prawdopodobieństwie nałożenia się „wysokiego” zagęszczenia populacji morświna z intensywnymi połowami przy użyciu pławnic i/lub dennych sieci skrzelowych. Akweny wysokiego ryzyka, które można zidentyfikować w oparciu o dostępne informacje o przyłowach morświnów i nakładach połowowych floty rybackiej, to szwedzkie obszary połowu łososia pławnicami i dorsza dennymi sieciami skrzelowymi w kwadratach ICES 3958, 4059, 4159 i 4160 oraz polskie miejsca połowu łososia pławnicami w Zatoce Puckiej ⁶  Działania krótkookresowe na tych akwenach powinny być zastosowane natychmiast.

• Ponadto natychmiast należy zidentyfikować dalsze akweny wysokiego ryzyka. Wymaga to zestawienia zalecanych danych dotyczących nakładu połowowego oraz czasu i lokalizacji przyłowów morświna (zarówno „historycznych” jak i najnowszych, por 5A iii, powyżej), a także danych o rozmieszczeniu morświnów (obserwacje naoczne, zwierzęta leżące na plaży, itp.). Ten aspekt prac uwypukliła Bałtycka Grupa Dyskusyjna w 2001 roku i należy mu nadać wyjątkowo wysoki priorytet.

• Ważnym jest, aby wdrażaniu programu odstraszaczy akustycznych towarzyszył program obserwacji (ang. observer programme) w celu weryfikacji poprawności stosowania tych urządzeń.

• Dobrze udokumentowana jest ważność niezależnych obserwacji na statkach, prowadzonych z odpowiednią częstotliwością w celu uzyskania rzetelnych danych o przyłowach waleni. Pomimo trudności związanych z wysokim nakładem połowowym i niskim poziomem przyłowów morświna, monitoring przyłowów należy uczynić integralną częścią wszelkich realizacji programu odstraszaczy akustycznych tam, gdzie jest to możliwe, a zwłaszcza na powyżej określonych akwenach wysokiego ryzyka.

• Przed przystąpieniem do szerokiego stosowania odstraszaczy akustycznych na całym Bałtyku należy rozważyć ryzyko wypłoszenia morświnów z dużych obszarów ich najważniejszych siedlisk. Wstępem do tego działania powinna być analiza podobna do przeprowadzonej wcześniej na Morzu Północnym (Larsen i Hansen, 2000), szacująca potencjalny zakres takiego wykluczenia siedlisk na Bałtyku.

• Stosowanie odstraszaczy akustycznych powinno mieć horyzont krótkookresowy i zatem powinno zostać zweryfikowane w ciągu 3 lat, w nadziei, że zostanie zastąpione w tym czasie przez długookresowe działania zapobiegawcze.

• Szybkie opracowanie średnio- i długoterminowych działań ochronnych (np. redukcja nakładu połowowego na akwenach wysokiego ryzyka, przechodzenie na inny sprzęt i praktyki połowowe, które niosłyby mniejsze prawdopodobieństwo przyłowów morświna) jest bardzo ważne i nie powinno się go zaniedbywać. Tę pracę należy rozpocząć natychmiast, równolegle z identyfikowaniem obszarów obarczonych wysokim ryzykiem i działaniami ukierunkowanymi na wdrożenie programu odstraszaczy akustycznych.

B. Prace badawcze i monitoring

Jak stwierdzono wcześniej w niniejszym dokumencie, problem ochrony morświna w Morzu Bałtyckim jest nacechowany naukową niepewnością i taka sytuacja może nadal mieć miejsce w dalekiej przyszłości. Uznając ogólną potrzebę dalszych prac badawczych i monitoringu, Bałtycka Grupa Dyskusyjna ASCOBANS i uczestnicy warsztatów w Jastarni silnie podkreślili, że nie ma potrzeby oczekiwania na dalsze badania przed wdrożeniem strategii redukcji przyłowów. Z tego powodu żadnego z zaleceń podanych w niniejszej sekcji planu restytucji nie należy traktować jako ważniejszego od nakreślonych tu wcześniej inicjatyw, dotyczących obniżenia przyłowów.

Istnieje realna niepewność co do możliwej roli zanieczyszczeń (np. związków chloroorganicznych, organicznych związków cyny i metali ciężkich), zaburzeń ekologicznych (np. silnego zalodzenia zimowego, zmian w zależnościach troficznych, które maja wpływ na dietę morświnów; patrz MacKenzie i in., 2002) oraz innych czynników spadku liczebności i niezdolności do odtwarzania się populacji morświna w Bałtyku. W horyzoncie długoterminowym, te właśnie czynniki mogą okazać się decydującymi dla stwierdzenia, czy zwierzęta te są zdolne ponownie zasiedlić ten region. Dlatego istnieje potrzeba prowadzenia dalszych prac badawczych nie tylko w celu zapewnienia informacji potrzebnej do obniżenia przyłowów i monitorowania restytucji morświna, ale również w celu kierowania decyzjami dotyczącymi takich dziedzin jak, gospodarka odpadami, stosowanie środków ochrony roślin, rozwój energetyki i rybołówstwa (w sensie szerszym niż tylko przyłowy) oraz w celu przekonania rybaków, decydentów i ogółu społeczeństwa o potrzebie zastosowania strategii restytucji (patrz punkt D poniżej).

Zakres prac badawczych oraz monitoringu został określony i uzasadniony w raporcie Bałtyckiej Grupy Dyskusyjnej ASCOBANS (ABDG 2001) i Załączniku 2 do AC9/DDoc. 7. Najwyższe priorytety wyznaczone podczas warsztatów w Jastarni (oprócz tematów podanych powyżej pod nagłówkiem „Obniżenie przyłowów”) były następujące:

• Przeprowadzenie analizy pokrewieństwa stada morświna w „strefie przejściowej” południowo-zachodniego Bałtyku. Zintegrowaną analizą należy objąć różne rodzaje już istniejących wyników z uwzględnieniem nowych danych z zakresu akustyki, śledzenia tras wędrówek oraz genetyki morświnów. Powinna również zaistnieć silna inicjatywa na rzecz uzyskania i przeanalizowania dodatkowych próbek tkanek z Bałtyku Właściwego (np. archiwalnych tkanek z muzeów i nowych próbek zwierząt wyrzuconych na plażę lub przyłowionych).

• Opracowanie i zastosowanie nowych technik (np. monitoringu akustycznego) dla oceny tendencji liczebności populacji. Wobec oczywistej niskiej gęstości występowania morświnów w Bałtyku, standardowe pozyskiwanie danych z obserwacji terenowych może nie zapewnić wystarczającej ilości materiału o odpowiedniej mocy statystycznej, które pozwoliłyby ujawnić trendy. Dlatego w ocenie skuteczności działań restytucyjnych ważne będą nowe rozwiązania takie jak, monitoring akustyczny.

• Badanie skutków oddziaływania różnych rodzajów dźwięków i zakłóceń (między innymi sygnałów emitowanych przez odstraszacze akustyczne (pingery), hałasu ze statków i przystani) na morświna. Takie badania należy prowadzić w miejscach innych niż na Bałtyku, w obszarach o dużej gęstości występowania morświna, w których można zastosować prawidłowy schemat eksperymentalny.

C. Morskie obszary chronione

Dostępne dane dotyczące zasięgu występowania morświna i wykorzystania przez ten gatunek siedlisk w Bałtyku nie wystarczają obecnie do wyznaczenia akwenów, które powinny podlegać specjalnej ochronie. Istniejące i proponowane akweny chronione na Bałtyku ogólnie traktuje się jako zbyt małe albo niewłaściwie zaprojektowane, aby mogły zapewnić morświnom istotne korzyści. Istnieje niebezpieczeństwo, że wyznaczanie obszarów chronionych będzie przez społeczeństwo odbierane – a przez organy władzy wykorzystywane – jako gesty zapewniające „czyste sumienie” i dające fałszywe poczucie wypełnionego zadania. Z analizy rezultatów śledzenia morświnów znakowanych za pomocą urządzeń satelitarnych (patrz Read i Wesgate, 1997; Larsen i in., 2000) wynika, że zwierzęta te są bardzo mobilne, co niesie ważne implikacje dla skali i metod projektowania obszarów chronionych. Mimo, iż należy zachęcać władze do wdrażania na obszarach chronionych zarządzeń mających na celu dobro morświnów i/lub kluczowych dla nich zasobów (np. zasobów pożywienia), nie powinno się pozwolić, aby takie ograniczone środki służyły jako substytuty inicjatyw ochronnych o szerszej skali, zalecanych w innych punktach niniejszego planu restytucji.

D. Świadomość społeczna

Ważną częścią niniejszego planu restytucji jest aspekt świadomości społecznej. Dopóki ludzie nie będą przekonani, że morświny są obecne w ich lokalnych wodach, że stworzenia te są warte ratowania oraz, że ich istnienie jest zagrożone, dopóty nie będą skłonni popierać działań restytucyjnych. O ile inne elementy tego planu zależą w większej części od procesu decyzyjnego krajowych lub ponad-narodowych agencji rządowych i międzynarodowych organów regulacyjnych, świadomość społeczna jest obszarem, w którym ASCOBANS ma do spełnienia niezależną rolę. Bieżące zadania i zobowiązania stron ASCOBANS polegają na upowszechnianiu rzetelnej informacji o bałtyckich morświnach oraz na aktywnym promowaniu ochrony i restytucji tych zwierząt.

Ponieważ bałtyccy rybacy są grupą, która najbardziej bezpośrednio i najczęściej może stykać się z morświnami, należy ich postrzegać jako kluczowych odbiorców informacji. Jednocześnie ważne jest docieranie do reszty społeczeństwa, ponieważ to ona jest konsumentem produktów rybnych i ostatecznym arbitrem polityki społeczno-gospodarczej poprzez mechanizmy procesu  demokratycznego. Istotne jest, aby działania na rzecz świadomości społecznej były obiektywne i prowadzone spójnie i z poszanowaniem różnic kulturowych i językowych, a także aby szczerze głosiły naukową niepewność. W istocie jednym z największych wyzwań we wdrażaniu niniejszego planu restytucji jest niepewność dotycząca stanu populacji morświna oraz charakteru i stopnia zagrożeń jego egzystencji.

Elementy wszechstronnej kampanii na rzecz świadomości społecznej przedstawiono w Załączniku 3 do AC 9 DDoc 7 (S). Poniżej podano cztery zasadnicze wymagania:

• Potwierdzając dowiedzioną wartość krajowych programów podnoszenia świadomości społecznej, ASCOBANS powinien opracować i promować regionalne podejście do ochrony bałtyckiego morświna, ewentualnie stosując jako wzorzec duński program „Uwaga na wieloryby i delfiny w duńskich wodach” (ang. Watch Out for Whales and Dolphins in Danish Waters).

• W nawiązaniu do zalecenia wcześniej przedstawionego w tekście, należy przeprowadzić szczególne działania w celu pozyskania pomocy ogółu społeczeństwa w zbieraniu doniesień o zaobserwowanych morświnach na całym Bałtyku. Można oczekiwać, że poprawi to rozpoznanie zasięgu występowania morświna, jego względnej liczebności i przyłowów, a tym samym zwiększy wsparcie społeczeństwa dla działań restytucyjnych. Ważne jest jednakże, aby okazjonalne raporty autorstwa nie przeszkolonych obserwatorów interpretować z ostrożnością, a podczas apelowania o takie raporty należy podkreślać potrzebę dowodów dokumentacyjnych (np. fotografii lub próbek tkanek w przypadku znalezienia zwierzęcia na plaży).

• Sekretariat ASCOBANS powinien ustanowić mechanizmy bezpośrednich kontaktów z bałtyckimi rybakami i starać się o ich pomoc w ustalaniu sposobów bardziej skutecznego docierania do społeczności rybackich, np. poprzez biuletyny, gazetki, pokazy na wystawach rybackich itp.

• Państwa Strefy Bałtyckiej powinny utworzyć krajowe ośrodki koordynacyjne (ang. national focal points), których zadaniem będzie koordynowanie działań w zakresie budowania świadomości społecznej. Ośrodki koordynacyjne powinny odpowiadać za nawiązywanie i utrzymywanie roboczych kontaktów ze społecznościami rybackimi i innymi grupami docelowymi.

E. Współpraca ASCOBANS z innymi organizacjami.

Mimo, iż ASCOBANS jest jedynym międzynarodowym ciałem wyposażonym w wyraźny mandat do działań na rzecz poprawy stanu ochrony morświnów w Morzu Bałtyckim, ważną rolę pełni również kilka innych organizacji regionalnych i międzynarodowych, zwłaszcza w zakresie poprawy jakości środowiska morskiego oraz regulacji rybołówstwa na Bałtyku. Istnieje potrzeba ścisłych konsultacji i współpracy pomiędzy ASCOBANS i tymi ciałami.

Najważniejszymi wśród innych organizacji są: HELCOM, która zajmuje się ochroną środowiska,  oraz Międzynarodowa Komisja Rybołówstwa Morskiego Morza Bałtyckiego (IBSFC), posiadająca  kompetencje międzynarodowej organizacji zarządzającej gospodarką rybacką w regionie. Międzynarodowa Rada Badania Morza (ICES) zapewnia doradztwo naukowe związane z zarządzaniem zasobami ryb i innych gatunków, w tym ssaków morskich. Komitet Naukowy Międzynarodowej Komisji Wielorybniczej (IWC) stanowi ważne forum dla dokonywania oceny stanu małych waleni, w tym morświna.

HELCOM przejawiła już duże zainteresowanie restytucją morświna, zwłaszcza poprzez promowanie obniżenia przyłowów, odpowiednie prace badawcze i uwzględnienie wymagań siedliskowych morświna podczas wyznaczania i zarządzania morskimi obszarami chronionymi. IBSFC oręduje „podejściu ekosystemowemu” do ochrony mórz, co wymaga uwzględnienia nie tylko przyłowów, ale także funkcjonalnej roli morświnów w ekosystemie Bałtyku. Obowiązkiem stron-sygnatariuszy IBSFC jest transpozycja zaleceń wykonawczych Komisji do ich legislacji krajowych. W Unii Europejskiej, która jest członkiem-sygnatariuszem IBSFC w imieniu swoich państw członkowskich regionu bałtyckiego tj., Finlandii, Danii, Szwecji i Niemiec, prawodawstwo dotyczące rybołówstwa przyjmuje się w ramach Wspólnej Polityki Rybackiej (ang. Common Fisheries Policy). Poszczególne państwa tego regionu mogą również uchwalać krajowe regulacje prawne, które stosują się tylko do ich flot rybackich.

W Dyrektywie Rady Unii Europejskiej 92/43/EEC (Dyrektywa dotycząca siedlisk i gatunków) morświn został wymieniony w Aneksach II i IV; Aneks II zawiera gatunki, których ochrona wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów chronionych (na podstawie spełnienia określonych warunków), zaś Aneks IV wymienia gatunki wymagające ścisłej ochrony. Artykuł 12.4 ww. Dyrektywy wymaga od Państw Członkowskich UE „utworzenia systemu monitorowania aktów przypadkowego pochwycenia i zabicia … gatunków wymienionych w Aneksie IV …” oraz w świetle uzyskanych informacji, „podejmowania dalszych prac badawczych i działań ochronnych, aż do upewnienia się że akty przypadkowego pochwycenia i zabicia nie mają znacznego, negatywnego wpływu na te gatunki”. Oczekuje się, że zbliżający się przegląd Wspólnej Polityki Rybackiej zajmie się zagadnieniami związanymi z oddziaływaniami pomiędzy rybołówstwem a ekosystemami. W ostatnich latach Komisja Europejska oznajmiła państwom członkowskim swój zamiar zajęcia się problemem przyłowów waleni.

F. Ponowna ocena niniejszego planu restytucji.

Ważne jest, aby niniejszy plan restytucji i opisane w nim działania wdrażać bez zwłoki oraz aby ASCOBANS podejmował formalny proces oceny wyników i weryfikacji tego planu nie rzadziej niż raz na pięć lat. Pierwszy przegląd planu powinien nastąpić trzy lata po pierwszym wdrożeniu odstraszaczy akustycznych (pingerów). Sugeruje się również, aby Państwa Strefy Bałtyckiej (zarówno członkowie ASCOBANS jak i państwa nie będące jego członkami) poprosić o coroczne przekazywanie do ASCOBANS zaktualizowanej informacji dotyczącej postępów we wdrażaniu planu.

G. Wdrożenie.

Wstępne próby naszkicowania działań w celu wdrożenia niniejszego planu zrealizowano podczas  posiedzenia AC9, w czerwcu 2002 roku. Poszczególne etapy działań podano poniżej w Załączniku 3.

6. Cytowana literatura

Aarefjord, H., A. Bjørge, C.C. Kinze i I. Lindsted. 1995. Diet of the harbour porpoise (Phocoena phocoena) in Scandinavian waters. Report of the International Whaling Commission. Dieta morświna (Phocoena phocoena) w wodach skandynawskich. Raport Międzynarodowej Komisji Ochrony Wielorybów (Wydanie specjalne) 16: ss. 211-222.

Andersen, L. W., D. E. Ruzzante, M. Walton, P. Berggren, A. Bjørge, and C. Lockyer. 2001. Conservation genetics of harbour porpoises, Phocoena phocoena, in eastern and central North Atlantic. Ochrona genetyczna morświna, Phocoena phocoena, we wschodnim i środkowym Północnym Atlantyku. W Conservation Genetics 2: ss. 309-324.

ASCOBANS Baltic Discussion Group (ABDG). 2001. Report of the ASCOBANS Baltic Discussion Group (ABDG). Available from ASCOBANS Secretariat, Bonn. Bałtycka Grupa Dyskusyjna ASCOBANS (ABDG). 2001. Raport Bałtyckiej Grupy Dyskusyjnej ASCOBANS (ABDG). Dostępne w Sekretariacie ASCOBANS, Bonn. ss. 17, maszynopis.

Berggren, P.1994. Bycatches of the harbour porpoise (Phocoena phocoena) in the Swedish Skagerrak, Kattegat and Baltic seas; 1973-1993. Report of the International Whaling Commission (Special Issue 15): Przyłowy morświna (Phocoena phocoena) na szwedzkich wodach Skagerraku, Kattegatu i Morza Bałtyckiego; 1973-1993. Raport Międzynarodowej Komisji Ochrony Wielorybów (Wydanie specjalne 15) ss. 211-215.

Berggren, P., and F. Arrhenius. 1995. Sightings of harbour porpoises (Phocoena phocoena) in Swedish waters before 1990. Report of the International Whaling Commission (Special Issue 16): Obserwacje morświnów (Phocoena phocoena) na szwedzkich wodach przed rokiem 1990. Raport Międzynarodowej Komisji Ochrony Wielorybów (Wydanie specjalne 16) ss. 99-107.

Berggren, P., P.R. Wade, J. Carlström, and A.J. Read. 2002. Potential limits to anthropogenic mortality for harbour porpoises in the Baltic region. Potencjalne granice  śmiertelności morświnów spowodowanej działalnością ludzką. W Biological Conservation 103: ss. 313-322.

Börjesson, P., and P. Berggren 1997. Morphometric comparisons of skulls of harbour porpoises (Phocoena phocoena) from the Baltic, Kattegat, and Skagerrak seas. Morfometryczne porównania czaszek morświnów z wód Skagerraku, Kattegatu i Morza Bałtyckiego, w Canadian Journal of Zoology 75: ss. 280-287.

Christensen, O. 1991. Bycatches in the salmon drift net fishery in the Baltic Sea. International Council for the Exploration of the Sea, Anadromous and Catadromous Fish Committee. Przyłowy w pławnicach łososiowych w Morzu Bałtyckim. Międzynarodowa Rada Badania Morza, Komitet ds. Ryb Anadromicznych i Katadromicznych. C.M. 1991/M: 26, Ref. J+N, ss. 9, maszynopis.

Donovan, G. P. and A. Bjørge. 1995. Harbour porpoises in the North Atlantic: edited extract from the report of the IWC Scientific Committee, Dublin 1995. Report of the International Whaling Commission (Special Issue 16). Morświny w Północnym Atlantyku; wydany wyciąg z raportu Komitetu Naukowego IWC, Dublin 1995. Raport Międzynarodowej Komisji Ochrony Wielorybów (Wydanie specjalne 16). : ss. 3-25.

Heide-Jørgensen, M. P., A. Mosbach, J., Teilmann, H. Benke, and W. Schulz, 1992. Harbour porpoise (Phocoena phocoena) densities obtained during aerial surveys north of Fyn and in the Bay of Kiel. Gęstości występowania morświna (Phocoena phocoena) uzyskane z obserwacji lotniczych na północ od Fyn i w Zatoce Kilońskiej. W Ophelia 31: ss. 133 – 146.

Heide-Jørgensen, M.-P., J. Teilmann, H., Benke, and J., Wulf, 1993: Abundance and distribution of harbour porpoise Phocoena phocoena in selected areas of the western Baltic and the North Sea. Liczebność i rozmieszczenie populacji morświna Phocoena phocoena w wybranych  akwenach Morza Bałtyckiego i Morza Północnego. W Helgol. Meeresunters. 47: ss. 335 – 346.

Huggenberger, S., H. Benke, and C.C. Kinze, (2000). Geographical variations of the harbour porpoise (Phocoena phocoena L.) populations in the North and Baltic Seas using morphometric comparisons. Geograficzna zmienność populacji morświna (Phocoena phocoena L.) w Morzu Północnym i Bałtyku z zastosowaniem porównań morfometrycznych. Europejskie Badania Waleni. W European Research on Cetaceans 13: ss. 262 – 266.

Hiby, L. and P. Lovell. 1996. Baltic/North Sea aerial surveys – final report.  Badania lotnicze na Morzu Bałtyckim i Morzu Północnym – raport końcowy. ss 11.IUCN. 1996. 1996 Red List of Threatened Animals. Czerwona Lista Zagrożonych Zwierząt 1996 . IUCN, Gland, Szwajcaria.

IWC. 1996. Annex H. Report of the Sub-committee on Small Cetaceans. Report of the International Whaling Commission.  Raport Podkomitetu Małych Waleni. Raport Międzynarodowej Komisji Ochrony Wielorybów  46: ss. 160-179.

IWC. 1997. Report of the Scientific Committee. Report of the International Whaling Commission. Raport Komitetu Naukowego. Raport Międzynarodowej Komisji Ochrony Wielorybów.

IWC. 1998. Report of the Scientific Committee. Report of the International Whaling Commission. Raport Komitetu Naukowego. Raport Międzynarodowej Komisji Ochrony Wielorybów, 48: ss 53-302.

IWC. 2000a. Report of the Sub-committee on Small Cetaceans. Journal of Cetacean Research Raport Pod-komitetu IWC-ASCOBANS ds. Małych Waleni. ss 235-293.

IWC. 2000b. Report of the IWC-ASCOBANS Working Group on Harbour Porpoises. Journal of Cetacean Research and Management (Supplement) Raport Grupy Roboczej IWC ASCOBANS ds. Morświna (Dodatek). ss 2: 297-305.

Kinze, C. C. 1995. Exploitation of harbour porpoises (Phocoena phocoena) in Danish waters: a historical review. Report of the International Whaling Commission (Special Issue 16): Eksploatacja morświnów (Phocoena phocoena) w duńskich wodach: Przegląd historyczny. Raport Międzynarodowej Komisji Wielorybniczej (Wydanie specjalne 16), ss. 141-153.

Kock, K.-H., and H. Benke. 1996. On the by-catch of harbour porpoise (Phocoena phocoena) in German fisheries in the Baltic and the North Sea. O przyłowach morświna (Phocoena phocoena) w rybołówstwie niemieckim na Bałtyku i Morzu Północnym, w Archive of Fishery and Marine Research 44(1/2): ss. 95-114.

Larsen, F. and J.R. Hansen, 2000. On the potential effects of widespread use of pingers in the North Sea. Paper presented to the Scientific Committee of the International Whaling Commission, Adelaide. O potencjalnych skutkach szerokiego zastosowania odstraszaczy akustycznych  Morzu Północnym. Artykuł przedstawiony Komitetowi Naukowemu Międzynarodowej Komisji Ochrony Wielorybów, Adelaida, czerwiec. 2000, SC/52/SM 28. ss. 12.

Larsen, F., J. Teilmann and G. Desportes. 2000. Satellite tracking of harbour porpoises (Phocoena phocoena) in Danish waters. Pp. 61-85 in J. Teilmann, ed. “The Behaviour and Sensory Abilities of Harbour Porpoises (Phocoena phocoena) in Relation to Bycatch in Gillnet Fishery”. Ph.D. thesis, Center for Sound Communication, Institute of Biology, University of Southern Denmark, Odense. Satelitarne śledzenie morświnów (Phocoena phocoena) w wodach duńskich. Ss. 61-85 w J. Teilman: „Zachowanie i zdolności sensoryczne morświnów (Phocoena phocoena) w odniesieniu do przyłowów w sieciach skrzelowych”. Praca doktorska, Centrum Komunikacji Akustycznej Instytutu Biologii Uniwersytetu Południowej Danii, Odense.

Lindroth, A. 1962. Baltic salmon fluctuations 2: porpoise and salmon. Report of the Institute for Fluktuacje łososia bałtyckiego 2: morświn a łosoś. Raport Instytutu Badań Słodkowodnych w Drottingholm.

Lockyer, C., M. Amundin, -G. Desportes and A.D. Goodson. 2001. The tail of EPIC. Final report of EPIC, Elimination of Harbour Porpoise Incidental Catches. EU Project DG XIV 97/0006. Ogon EPIC. Raport końcowy EPIC (Elimination of Harbour Porpoise Incidental Catches – Eliminacja przypadkowych połowów morświna).
Projekt DG XIV UE 97/0006, 249 s.

MacKenzie, B.R., J. Alheit, D.J. Conley, P. Holm and C.C. Kinze. Ecological hypotheses for a historical reconstruction of upper trophic level biomass in the Baltic Sea and Skagerrak. Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences. W druku: Ekologiczne hipotezy historycznej rekonstrukcji górnego poziomu troficznego biomasy w Morzu Bałtyckim i Skagerraku.

Read, A.J. 2000. -Potential mitigation measures for reducing the by-catches of small cetaceans in ASCOBANS waters. Report to ASCOBANS, December 2000. 34 pp. + appendices. Potencjalne środki redukcji przyłowów małych waleni w wodach ASCOBANS. Raport dla ASCOBANS, grudzień 2000, ss 34 + załączniki.

Read, A.J. and A.J. Westgate. 1997. Monitoring the movements of harbour porpoises (Phocoena phocoena) with satellite telemetry. Monitorowanie ruchów morświnów (Phocoena phocoena) za pomocą telemetrii satelitarnej. W Marine Biology 130: ss. 315-322.

Skóra, K. E. 1991. Notes on cetacea observed in the Polish Baltic Sea: 1979-1990. Uwagi o waleniach zaobserwowanych w polskim Morzu Bałtyckim.
W Aquatic Mammals 17: ss 67-70.

Skóra, K. E., I. Pawliczka, and M. Klinowska. 1988. Observations of the harbour porpoise (Phocoena phocoena) on the Polish Baltic coast. Aquatic Mammals Obserwacje morświna (Phocoena phocoena) na polskim wybrzeżu Bałtyku.
W Aquatic Mammals 14(3): ss. 113-119.

Taylor, B.L., and T. Gerrodette. 1993. The uses of statistical power in conservation biology: the vaquita and northern spotted owl. Zastosowanie mozliwości statystycznych w biologicznej ochronie vaquitta i północnej sowy nakrapianej, w Conservation Biology 7:ss. 489-500.

Teilmann, J., and N. Lowry. 1996. Status of the harbour porpoise (Phocoena phocoena) in Danish waters. Report of the International Whaling Commission 46. Stan morświna (Phocoena phocoena) w duńskich wodach. Raport Międzynarodowej Komisji Ochrony Wielorybów 46: ss. 619-625.

Tiedemann, R., J. Harder, C., Gmeiner, and E. Haase. 1996. Mitochondrial DNA sequence patterns of harbour porpoises (Phocoena phocoena) from the North and the Baltic Sea. Wzorce mitochondrycznej sekwencji DNA morświnów (Phocoena phocoena) z Morza Północnego i Morza Bałtyckiego. W Zeitschrift für Säugetierkunde ss. 61: 104-111.

Wang, J. Y., and P. Berggren. 1997. Mitochondrial DNA analysis of harbour porpoises (Phocoena phocoena) in the Baltic Sea, the Kattegat-Skagerrak Seas and off the west coast of Norway. Analiza mitochondryczna DNA morświnów (Phocoena phocoena) z Morza Bałtyckiego oraz Kattegatu i Skagerraku i na zachód od wybrzeża Norwegii. W Marine Biology 127: ss. 531-537.

[1] Zgodnie z zaleceniami sformułowanymi podczas IX posiedzenia Komitetu Doradczego, obecna, końcowa wersja „Planu z Jastarni” nie zawiera już Załączników 2-4, tj. raportów grup roboczych powołanych do życia podczas warsztatów w Jastarni, do Projektu Planu Odtworzenia przedłożonego na powyższym posiedzeniu. Ww. Projekt (Doc 7 (S)), zawierający komplet załączników, jest jednakże dostępny w Sekretariacie ASCOBANS oraz będzie udostępniony na witrynie ASCOBANS pod adresem:  www.ascobans.org

[2] PBR – Potential Biological Removal

[3] Państwa Strefy Porozumienia to państwa znajdujące się w geograficznym zasięgu porozumienia ASCOBANS

[4] IWC – International Walling Commission

[5] CV – coefficient of variation (współczynnik zmienności)

[6] Taki wybór kwadratów ICES wynika z faktu, że 71% doniesień o przyłowach morświna w szwedzkich wodach Bałtyku w latach 1985-1998 dotyczyło właśnie tych miejsc. Ponadto 81% szwedzkich ogólnych połowów pławnicami i 53% z ostatniego dziesięciolecia oraz ponad 50% ogółu doniesień o przyłowach w Polsce pochodziło z tego akwenu, który stanowi 1,1% polskich wód Bałtyku. Ponad 70% doniesień o przyłowach w tym rejonie dotyczy pławnic.